Nie kto zabił, ale czemu

Dlaczego kryminały cieszą się tak wielkim powodzeniem u czytelników? Zwłaszcza te skandynawskie, najbardziej ponure: Henninga Mankella, Karin Fossum?

Kryminał jest odmianą literatury, która prawdopodobnie najpełniej opisuje współczesne społeczeństwo. Jest lustrem, w którym społeczeństwo może się przejrzeć. Nieprzypadkowo model skandynawskiego kryminału jest odmienny od tego, w którym chodzi o rozwiązanie tradycyjnej łamigłówki: kto zabił?

W odróżnieniu od kryminałów Agathy Christie?

Tak, w odróżnieniu od tradycyjnej powieści detektywistycznej bardziej chodzi tu o wyjaśnienie, dlaczego coś się stało, dlaczego mamy do czynienia z aktami przemocy, do jakiego stopnia przemiany zachodzące w życiu społecznym, np. związane z procesami migracyjnymi, globalizacją, wpływają na wzrost przestępczości. Od pytania "kto?", o wiele ważniejsze dziś w kryminale stało się pytanie "dlaczego?". To forma diagnozy społecznej. Tą zmianą akcentów tłumaczę popularność kryminałów dziś.

Ale czytelnik, zmęczony codziennością, powinien sięgać po pogodną literaturę, a nie nurzać się w obrzydliwościach.

Istnieje pocieszycielski nurt literatury popularnej. Na polskim gruncie sukces "Domu nad rozlewiskiem" Małgorzaty Kalicińskiej czy powieści Katarzyny Grocholi należy wytłumaczyć właśnie zaspokajaniem tej potrzeby. A co do kryminału: dziś ludziom podsyłane są przekazy (przede wszystkim w formie elektronicznej) dotyczące rzeczywistych wydarzeń. Z oczywistych względów bardzo często news pozbawiony jest i kontekstu, i próby interpretacji. Myślę sobie, że może właśnie w literaturze kryminalnej odnajduje się te pokłady sensu, który nadawany jest zdarzeniom.

Kryminał jest odmianą literatury, która chyba najpełniej opisuje współczesne społeczeństwo.

"Orchidea" Irka Grina, Gai Grzegorzewskiej i Marcina Świetlickiego, to pastisz kryminału. Warto śmiać się z kryminału?

Gatunek świetnie się do tego nadaje, ale jako czytelnik nie jestem fanem kryminałów z przymrużeniem oka. Wolę, kiedy mówi się do mnie serio. Kryminał to gatunek posługujący się konwencjami, określonymi postaciami i motywami, więc aż się prosi, by tradycyjne motywy przetworzyć, sparodiować, zabawić się nimi. Jednak zdecydowanie wolę kryminał, w którym pojawiają się elementy humoru. Bo nie przypadkiem literatura kryminalna jest zbiorem znakomitych powiedzeń. Zacytuję Chandlera: "Intensywnie ruszał brwiami, z pewnością zaintrygowałoby to producenta szczotek". Wolę humor na poziomie stylu niż pastisz gatunku. To oczywiście moje czytelnicze fascynacje i odruchy, do których, jak każdy fan kryminału, mam prawo.
Skąd powodzenie kryminału retro?

To przecież wrocławska specjalność.

Dlaczego jest lubiany poza Wrocławiem?

Z tego samego względu, dla którego ludzie lubią czytać rzeczy dobrze udokumentowane, odsyłające ich do świata wiarygodnego. Niekoniecznie do takiego, jaki był naprawdę, bo w kryminale mamy do czynienia ostatecznie z fikcją literacką, ale takiego, w którym przynajmniej tło, elementy, imiona bohaterów pasują do epoki, podobnie jak nazwy gatunków trunków i potraw. Sądzę, że w znacznej mierze kryminały czyta się po to, by obcować ze światem wiarygodnym. Czytelnik chce mieć poczucie, że opowiadana historia nie została wyssana z palca. Marek Krajewski jest pisarzem dbającym o uwiarygodnienie opowieści poprzez badania terenowe. Terenem badań są tu archiwa, księgi meldunkowe, stare gazety. To ten typ literatury, który sprawia, że potem takie książki czyta się z przyjemnością.

Czego z kryminałków nauczą się dzieci?

Może czegoś więcej niż logicznego myślenia, choć, oczywiście, tego także. Kryminał jako gatunek jest opowieścią o bohaterze, który wyrusza z punktu A do B i coś mu się po drodze przytrafia. Wprowadza młodego czytelnika w sztukę opowiadania historii. To jest wprowadzenie w sztukę, która nie jest wcale ani oczywista, ani często praktykowana, jeśli wziąć pod uwagę polską literaturę: raczej introwertyczną, spsychologizowaną, w której - mam wrażenie - cierpimy raczej na uwiąd opowiadanych historii. Umiejętność opowiadania historii to sztuka, której warto się uczyć.
PROGRAM
od 28 listopada do 3 grudnia
codziennie w godz. 9-13
Warsztaty literackie prowadzone przez Rafała Dębskiego i Andrzeja Ziemiańskiego
(impreza zamknięta)
od 27 listopada do 3 grudnia
codziennie o godz. 20 (30 listopada w poniedziałek o godz. 17) pokazy filmowe (kino Warszawa, sala NOT, ul. Piłsudskiego 64 a, wstęp wolny)

27 listopada
godz. 17 spotkanie z Andrzejem Ziemiańskim (kawiarnia Literatka, Rynek 56)
godz. 19 "O pastiszu prozy kryminalnej - wokół "Orchidei" - spotkanie z Irkien Grinem, Gają Grzegorzewską i Marcinem Świetlickim (kawiarnia Literatka, Rynek 56)

28 listopada
godz. 15 "Powieść - Scenariusz - Film (Jak to zrobić i nie zwariować)" - wykład otwarty Witolda Beresia (kawiarnia Literatka, Rynek 56)
godz. 16 "Tribute to Chandler" - dyskusja panelowa (Marcin Baran, Darek Foks, Marcin Sendecki i Marcin Świetlicki w kawiarni Literatka, Rynek 56)
godz. 17 "Dlaczego wolę skandynawskie kryminały od polskiego życia politycznego?" z Janiną Paradowską o pryncypiach rozmawia Irek Grin (kawiarnia Literatka, Rynek 56)
godz. 20 Uroczysta Gala Wręczenia Nagrody Wielkiego Kalibru (impreza zamknięta)

29 listopada
godz. 11 "Kryminalne dzieci dla dzieci" - zabawę kryminalną prowadzi Agnieszka Wolny-Hamkało (Dolnośląska Biblioteka Publiczna, Rynek 58)
godz. 12.30 "Kryminalna młodzież dla młodzieży" - wywiad otwarty z prokuratorem Tadeuszem Kulczyńskim i policjantem prowadzi Agnieszka Wolny-Hamkało (Dolnośląska Biblioteka Publiczna, Rynek 58
godz. 15 "Dwudziestolecie - wersja popularna" - wykład otwarty prof. Piotra Śliwińskiego (UAM) w kawiarni Literatka, Rynek 56
godz. 16 "O kinie noir" wykład otwarty Borysa Lankosza (kawiarnia Literatka, Rynek 56)
godz. 18 "Kostium gatunku" - dyskusja panelowa (Łukasz Orbitowski, Tomasz Piątek, Bartłomiej Rychter, Mariusz Wollny i prowadzący Piotr Bratkowski w kawiarni Literatka, Rynek 56)
godz. 20 "Kobieta w literaturze skandynawskiej" - dyskusja panelowa, udział wezmą: Leena Lehtolainen (Finlandia), Bo Lundin (Szwecja), Marta Mizuro, prowadząca dr Monika Chojnacka (kawiarnia Literatka, Rynek 56)

30 listopada
godz. 17 "O kryminałach Stanisława Lema" - wykład otwarty prof. Stanisława Beresia (UWr) w kawiarni Literatka, Rynek 56
godz. 18 "Mity na temat prawa autorskiego" - wykład otwarty Marcina Maruty (kawiarnia Literatka, Rynek 56)
godz. 19.30 "Dlaczego polskie autorki kryminałów nie są feministkami?" - dyskusja panelowa (Gaja Grzegorzewska, Marta Obuch, Katarzyna Rygiel, prowadząca prof. Inga Iwasiów (USz) w kawiarni Literatka, Rynek 56)
godz. 21 spotkanie z Olgą Tokarczuk prowadzi Jarosław Klejnocki (kawiarnia Literatka, Rynek 56)

1 grudnia
godz. 17 "Od pomysłu powieści do gotowej książki - kim jest redaktor?" - wykład otwarty Marcina Wrońskiego (kawiarnia Literatka, Rynek 56)
godz. 18 "Kryminał, sensacja, thriller - podstawowe różnice" - wykład otwarty Irka Grina (kawiarnia Literatka, Rynek 56)
godz. 19.30 spotkanie z Jensem Lapidusem (Szwecja) prowadzi Mariusz Czubaj (kawiarnia Literatka, Rynek 56)
godz. 21 "Polski fenomen kryminału retro" - dyskusja panelowa (Marek Krajewski, Małgorzata i Michał Kuźmińscy, Marcin Wroński, prowadzący Adam Domagała, w kawiarni Literatka, Rynek 56)

2 grudnia
godz. 17 "Osobiste wprowadzenie do pisania powieści kryminalnych" - wykład otwarty Marka Krajewskiego w kawiarni Literatka, Rynek 56
godz. 18 "Strzelba, która musi wystrzelić - rola szczegółu w powieści kryminalnej" wykład otwarty Marty Mizuro w kawiarnia Literatka, Rynek 56
godz. 19.30 "Nowe nazwiska, nowy kryminał" - dyskusja panelowa (Joanna Jodełka, Krzysztof Koziołek, Jacek Skowroński, Aleksander Wierny, prowadzący Robert Ostaszewski, w kawiarni Literatka, Rynek 56)
godz. 21 "Literaci kontra zawodowcy" - dyskusja panelowa (Mariusz Czubaj, Tomasz Konatkowski, Piotr Pochuro, Jacek Rębacz kontra prawdziwi i żywi policjanci, prowadzący Irek Grin, w kawiarni Literatka, Rynek 56)

3 grudnia
godz. 18 spotkanie z Janem Seghersem (Niemcy) prowadzi Marta Mizuro (kawiarnia Literatka, Rynek 56)
godz. 19.30 "Gdzie się podziała polska sensacja?" - dyskusja panelowa (Mirosław M. Bujko, Krzysztof Kotowski, Waldemar Dziak, prowadzący Robert Ziębiński, w kawiarni Literatka, Rynek 56)
godz. 21 "O twórczości Stiega Larssona" - dyskusja panelowa (Kinga Dunin, Irek Grin, Gaja Grzegorzewska, Wojciech Orliński w kawiarni Literatka, Rynek 56)