W Breslau żyli i mieszkali Polacy. Polonia wrocławska, przez lata zapomniana, wraca do pamięci

85. rocznica I Kongresu Polaków w Niemczech przypada dokładnie 6 marca. Centrum Historii Zajezdnia oraz Wrocławskie Centrum Doskonalenia Nauczycieli zorganizowały uroczystości upamiętniające to wydarzenie. Wzięli w nich udział zarówno przedstawiciele instytucji, zajmujących się pamięcią (Centrum Historii Zajezdnia, Ossolineum i Oddział IPN we Wrocławiu) oraz młodzież ze szkół, mających za swoich patronów działaczy Związku Polaków w Niemczech.

Zebrani złożyli wiązanki kwiatów przy tablicy pamiątkowej przed kościołem św. Marcina na Ostrowie Tumskim. To właśnie w tej świątyni od roku 1921 roku do 17 września 1939 roku gromadzili się Polacy mieszkający we Wrocławiu i na Dolnym Śląsku. Msze były sprawowane w niedzielę o godzinie 12, a potem odbywała katecheza dla dzieci. W 1939 Niemcy zamknęli Kościół i zabronili się Polakom spotykać.

Kolejnym punktem uroczystości była Msza św. w kościele pw. św. Piotra i Pawła, a później młodzi wysłuchali wystąpień specjalistów w ramach konferencji pt. "Historia przedwojennej Polonii Wrocławskiej".

- Związek Polaków w Niemczech gromadził wszystkich Polaków z terenów Niemiec, zaangażowanych w działalność patriotyczną. Nie polegała ona na chwyceniu za karabin, ale przede wszystkim na codziennej pracy. Pielęgnowaniu języka ojczytego, tradycji i zwyczajów, pomaganiu sobie. Pod kościołem pw. św. Marcina w Breslau spotykali się Polacy, którzy mieszkali tam od dziesięcioleci, ale też ci, którzy przyjechali za pracą. Wszyscy się nawzajem wspierali - mówiła Ewa Skrzywanek z Wrocławskiego Centrum Doskonalenia Nauczycieli.

Podkreślała, że po dojściu Hitlera do władzy w Niemczech przyszedł trudny czas dla Polaków. Zakazano im używania barw biało-czerwonych oraz orła białego. Niemcy traktowali Polaków w swoim państwie jak wrogów.

- Wtedy wymyślono znak Rodła. To symbol, który oznacza bieg Wisły z oznaczeniem Krakowa - siedziby polskich królów. Przed wojną nawet tego znaku zakazano w Niemczech. Bycie Polakiem w Breslau okazało się naprawdę trudne, zwłaszcza po 1933 roku. Nie tylko z perspektywy osób dorosłych, ale także dzieci i młodzieży. Po szkole niemieckiej polscy uczniowie przychodzili dodatkowo na lekcje języka polskiego, by nie zatracić polskiej mowy i uczyć się historii - opowiada E. Skrzywanek.

Ostatnią Mszę w niemieckim Breslau dla Polaków ks. Sikora odprawił w 17 września 1939 roku. Wówczas zaśpiewano ze wzruszeniem: "Boże, coś Polskę". Warto dodać, że po II wojnie światowej PRL traktował Polaków w Niemczech podobnie jak sami Niemcy. Dla władzy komunistycznej byli to Niemcy, "elementy niepewne".

- O tę historię Polonii wrocławskiej można się potknąć w wielu miejscach we Wrocławiu. I to dosłownie. Na cmentarzu, w parku, czy podnieść lekko głowę, żeby uruchomić refleksję - mówiła Kamilla Jasińska z Centrum Historii Zajezdnia.

Podkreślała, że niezwykłym miejscem pamięci w kontekście tej historii jest cmentarz św. Wawrzyńca - panteon wielkich wrocławian. Tam leży m.in. Anna Jasińska.

- Na Cmentarzu Osobowickim leży naomiast Antoni Cybulski, powstaniec wielkopolski. Grób pochodzi z 1919 roku, a przestał istnieć jeszcze przed wojną w latach 30. Został zlikwidowany. Ale udało się go odtworzyć. Na Osobowicach mamy kilkanaście grobów Polonii. Leży tam Franciszek Juszczak, szef środowisk polonijnych i Dolnośląskiej Izby Rzemieślniczej. Nie wszystkie groby wyglądają tak, jakbyśmy sobie tego życzyli... - opowiadała Kamilla Jasińska.

Okres dwudziestolecia międzywojennego w kontekście Polonii wrocławskiej objął czterech kapłanów. Co ciekawe, trzech z nich było żołnierzami armii Cesarstwa Niemieckiego w czasie I wojny światowej. Jeden z nich otrzymał nawet krzyż żelazny pierwszej klasy. I pojawia się problem: Polak w armii niemieckiej? Trzeba zrozumieć, że nie mieli wyboru.

- A z tych czterech księży dwóch zostało biskupami. Zaś jeden z tych dwóch biskupów był... ojcem soborowym. Bp Henryk Grządziel był uczestnikiem Soboru Watykańskiego II. Zobaczmy więc, jakiej rangi ludźmi okazali się duszpasterze przedwojennej Polonii wrocławskiej - mówi Piotr Sutowicz, dyrektor wrocławskiego oddziału Civitas Christiana.

Jak wyjaśniał, katolicym w I. poł. XX wieku stał się w Breslau czymś w rodzaju "religii politycznej". To znaczy, że pełnił funkcję elementu tożsamości narodowej.

- Bez Kościoła oni nie byliby Polakami. Jeżeli ktoś przyjeżdżał do Breslau na początku XX wieku, to od razu szukał kontaktu z polskim duszpasterstwem, z polskim księdzem. Bez tego nie rozpoczynali życia. Duszpasterstwo prowadzone w języku polskim stało się pewnym problemem dla niemieckiej kurii wrocławskiej. Kard. Adolf Bertram godził się na funkcjonowanie tej wspólnoty, ale jednocześnie widział, że działa ona także jako polska, patriotyczna grupa - referował Sutowicz.

Na koniec oświadczył, że żyje jeszcze ostatni człowiek - mężczyzna - uczestnik Kongresu Polaków w Niemczech, który odbył się 6 marca 1938 r. w Theater des Volkes w Berlinie.

Przypomnijmy, że była to wielka manifestacja narodowa, która zgromadziła 5 tys. delegatów – przedstawicieli około 1,5 miliona Polaków mieszkających na terenach hitlerowskich Niemiec.