Kolej Sowiogórska na Dolnym Śląsku obrosła legendą. To dzięki kolei zębatej i pięknym krajobrazom na trasie. Będą one pod ochroną

Kolej Sowiogórska (Eulengebirgsbahn) powstała z dwóch powodów. Jako atrakcja turystyczna oraz po to, by połączyć kopalnie węgla w Nowej Rudzie z fabrykami włókienniczymi z Pieszyc i Bielawy. Pociągami towarowymi dostarczano szybko węgiel do fabryk i elektrowni. Pociąg ciągnął ze sobą też wagony pasażerskie, które miały duże, panoramiczne okna.

Trasa wiodła z Dzierżoniowa przez Pieszyce, Bielawę, Srebrną Górę, Przełęcz Srebrną, Wolibórz, Słupiec do Ścinawki Średniej.
Zobacz zdjęcia z trasy pociągu

Szczególnie trudny w budowie był odcinek między Srebrną Górą a Woliborzem. Budowniczowie musieli postawić dwa ceglane wiadukty (żdanowski o wys. 23,8 m i srebrnogórski o wys. 28 m) o łącznej długości 260 m. Maksymalne nachylenie na odcinku Nowa Wieś Kłodzka – Przełęcz Srebrna wyniosło 5 procent, a na odcinku Srebrna Góra – Przełęcz Srebrna nawet 6 procent. Wymusiło to zastosowanie szyny zębatej systemu Abta, zamocowanej na stalowych podkładach pośrodku torowiska.

Odcinek zębaty obsługiwany był przez specjalne parowozy adhezyjno-zębate, które kursowały wyłącznie między stacjami w Srebrnej Górze i Woliborzu. Średnia prędkość pociągu wynosiła tu 9,6 km/h. Trasa kolei zębatej miała 4,4 km.

Lokomotywa zawsze znajdowała się od strony spadku zbocza, co oznaczało, że gdy pociąg jechało od strony Dzierżoniowa za zębatym odcinku, do stacji Srebrna Góra Twierdza, lokomotywa pchała wagony przed sobą. Na stacji przejeżdżała na czoło pociągu i ciągnęła skład.

Chętnych do podróży nie brakowało. Pierwszego dnia uruchomienia linii na odcinku Dzierżoniów – Pieszyce Górne sprzedano 8 tysięcy biletów. Do pierwszej wojny światowej linia cieszyła się powodzeniem. Ale transport był coraz mniej opłacalny. Kryzys ekonomiczny zrobił swoje. Najpierw zamknięto ruch pociągów, a potem w 1933 roku "zębatkę" postanowiono rozebrać. Pozostały po niej wiadukty, nasypy i trasa, po której dawnej szły tory. Dzisiaj można po niej spacerować.

29 kwietnia 2019 r. podpisano protokół przejęcia linii między Srebrną Górą i Bielawą Zachodnią przez samorząd województwa dolnośląskiego. Jest szansa, że na trasę wrócą pociągi.

Kolej Sowiogórska stanowiła wyjątkowy obiekt kolejowy, wobec jej rozwiązań inżynieryjnych, zakładających wykorzystanie i przekształcenie naturalnych warunków geofizycznych terenów, po których została poprowadzona. Dlatego dolnośląski wojewódzki konserwator zabytków wystąpił o ochronę tego terenu. To oznacza, że każda ingerencja, wycinka drzew, ewentualne inwestycje itp. muszą mieć zgodę konserwatora.

Decyzja konserwatora zabytków o ochronie krajobrazu kulturowego szlaku dawnej kolei obejmuje bardzo wydłużony pas terenu na odcinku górskim: Srebrna Góra - Góra Twierdza - Nowa Wieś Kłodzka - Wolibórz - Podlesie.

Zachowana jednak pozostała infrastruktura w postaci przepustów, wiaduktów oraz korpusu szlaku kolejowego (wykopy, nasypy, wąwóz) świadczą o fakcie, że trzydziestoletnie funkcjonowanie odcinka górskiego kolei Sowiogórskiej wyraźnie odcisnęło się w krajobrazie regionu. Czytelny korpus dawnej linii kolejowej jest wpisany w naturalny krajobraz i stanowi jednocześnie świadectwo działalności inżynieryjnej człowieka - tak dolnośląski konserwator zabytków uzasadniał decyzję objęcia ochroną krajobrazu.

Możecie wędrować ścieżką edukacyjną "Zębata". Ścieżka prowadzi przez najbardziej malownicze punkty kolei Sowiogórskiej. Najlepiej samochód zostawić na jednym z parkingów pod twierdzą w Srebrnej Górze. Co można zwiedzać?

• Wiadukt srebrnogórski. Można wejść schodami na 27-metrowy wiadukt i go przejść. Zaraz za wiaduktem rozpoczyna się skalny wąwóz, którym prowadzą szlaki niebieski i zielony. Zielonym dotrzemy do wąwozu.
• Wąwóz, wydrążony specjalnie dla kolejki z nasypami kolejowymi
• Wiadukt żdanowski. Wyremontowany 25 - metrowy wiadukt został wyremontowany. Można z niego zejść stromą ścieżką znajdującą się po jego drugiej stronie i obejrzeć konstrukcję z dołu, potem trzeba się wdrapać na trasę pociągu i w kierunku Srebrnej Góry. Wycieczka zajmie około 3 godzin.

Ścieżka edukacyjna powstała dzięki zaangażowaniu osób z Kłodzkiego Towarzystwa Oświatowego, Uniwersytetu Wrocławskiego i Centrum Turystyki Niekonwencjonalnej w Srebrnej Górze. Dowiecie się podczas wycieczki o historii kolei zębatej, Srebrnej Góry i regionu oraz o przyrodzie Gór Sowich, Gór Bardzkich.

Podczas spaceru ścieżką podziwiać możemy imponujące wiadukty dawnej kolei, zjawisko fliszu (kompleks naprzemianlegle ułożonych warstw skał osadowych: zlepieńców, piaskowców, mułowców, iłowców). Często natknąć się można na salamandry plamiste i zaobserwować stada muflonów. Ponadto uwagę przykuwa dominanta krajobrazowa w postaci Twierdzy Srebrnogórskiej — opisują ścieżkę jej twórcy

Zobacz tutaj spacer trasą "zębatki"

Jak dojechać doi Srebrnej Góry zobacz tutaj