Jak uchronić Odrę przed kolejną katastrofą? Aktywiści chcą zmiany statusu prawnego dla rzeki

W pierwszej połowie sierpnia 2022 roku media informowały o katastrofie ekologicznej na Odrze. W wyniku skażenia wody z rzeki wyłowiono ok. 500 ton ryb, a także małży, ptaków, bobrów lub innych ssaków.

- Jako Plemię Odry i przyszła Fundacja Osoba Odra zainicjowaliśmy proces uznania rzeki za osobę prawną, daliśmy impuls do stworzenia projektu ustawy o osobowości prawnej Odry i rozpoczęliśmy pierwszą w Polsce debatę nad podmiotowością rzek - mówi Marta Mazgaj.

Na świecie jest kilka przykładów, gdzie lokalna społeczność uznaje rzekę jako "źródło życia, zdrowia i dobrostanu". Dlaczego więc nie zrobić tego w Polsce?

- Odrze odebrano zdolność do samooczyszczania się. W wyniku regulacji i prostowania rzeki na przestrzeni wieków została skrócona o ponad 150 kilometrów. Budowa zapór oraz wielkich zbiorników na rzece, niewłaściwa gospodarka przestrzenna i rolnicza w połączeniu ze zmianami klimatu drastycznie pogorszyły retencję wody. W tej sytuacji zanieczyszczenia zrzucane do rzeki, w tym sól, to gwóźdź do przysłowiowej trumny - mówi Dorota Chmielowiec-Tyszko z Fundacji Ekorozwoju.

"Osoba prawna" to określenie zdolności osób do bycia podmiotem praw i obowiązków, a także dokonywania we własnym imieniu czynności prawnych. Prawo tworzy takie pojęcie, aby chronić spółki, korporacje, przedsiębiorstwa oraz firmy, spółdzielnie, uczelnie i partie polityczne. Dlaczego nie uznać za osobę prawną żywej rzeki?

- Nadanie naturze osobowości prawnej wynosi ochronę przyrody na wyższy poziom. To zmiana myślenia, zgodnie z którym ekosystem jest jedynie przedmiotem ochrony. Nadanie Odrze osobowości prawnej sprawi, że nie będzie ona już przedmiotem, ale podmiotem praw. Jednak nadanie osobowości prawnej elementom natury nie może być jedynie pustą deklaracją - musi za tym iść przyznanie konkretnych niezbywalnych praw oraz mechanizmów ich ochrony - dodaje Maria Włoskowicz, prawniczka z Fundacji Frank Bold.

Projekt ustawy jest już gotowy, zakłada m.in.:

• zapewnienie Odrze prawa do naturalnej ewolucji i pełnienia funkcji niezbędnych w ramach swojego ekosystemu,
• prawo do ochrony przed nieuprawnioną ingerencją, do wolności od zanieczyszczeń i odszkodowania za wyrządzone krzywdy,
• ochronę rzece swojej własności zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego.

Wraz z wejściem w życie ustawy szkody wyrządzone rzece przez ludzi miałyby swoje konsekwencje.

Dla zwrócenia uwagi na problem zanieczyszczenia rzeki aktywiści z "Plemienia Odry" zainicjowali kampanię o nazwie „Przepływy dla Odry". To 50 opowieści, a każda z nich jest dostępna do obejrzenia i wysłuchania na stronie Osobaodra.pl.