Najpiękniejsze, znane polskie kolędy. Pełne teksty, melodie i ciekawostki

Śpiewane w domach i świątyniach kolędy mają różne pochodzenie etniczne. Niektóre z tych najbardziej popularnych w Polsce, jak "Cicha Noc" nie zostały stworzone przez Polaków. Przypomnijmy, że "Stille Nacht" ma pochodzenie austriackie i została napisana przez księdza Joseph Mohra (tekst) oraz organistę Franza Xavera Grubera (melodia).

Wiele tekstów do polskich kolęd, powstało pierwotnie w łacinie. Nie znamy też niektórych twórców, ponieważ melodie wywodzą się w piosenek ludowych. Przykładem transkrypcji niech będzie "Anioł pasterzom mówił", której tekst pochodzi ze średniowiecznego utworu liturgicznego "Dies est laetitiae". Tekst w postaci 7 zwrotek pojawił się po raz pierwszy w renesansowym rękopisie, a oficjalnie spisana melodia, zamieszczona została dopiero w popularnym "Śpiewniku kościelnym" ks. Michała Mioduszewskiego, w 1838 roku.

W tym samym śpiewniku spisane zostały najbardziej znane polskie kolędy. Niektóre jednak skomponowano po tym czasie, jak na przykład "Nie było miejsca dla Ciebie". Ta kolęda została napisana przez zakonnika Mateusza Jeża w 1932 roku. Najbardziej spopularyzował tę kolędę okres II Wojny Światowej (prawykonanie odbyło się zaledwie 7 miesięcy przed jej wybuchem). Była ona także bliska więźniom obozów koncentracyjnych.

Rdzennie polską, wzorcową niemal kolędą jest "Pieśń o narodzeniu Pańskim". Nie dajcie się jednak zwieźć, nie chodzi tu bowiem o kolędę "Z narodzenia Pana". "Pieśń o narodzeniu Pańskim" znana jest Polakom pod tytułem "Bóg się rodzi", nazywany też "królową kolęd polskich". Pieśń napisał kompozytor Franciszek Karpiński w 1792 roku. Ważnym elementem w kolędzie jest rytm Poloneza, czyli tradycyjnego tańca polskiego. Z początku kolęda miała wiele melodii, ale tę najbardziej znaną także przypisuje się Karpińskiemu.

Oto królowa kolęd polskich:

Również do Karpińskiego należy autorstwo tekstu do kolędy "Bracia patrzcie jeno". W różnych częściach Polski, kolęda wykonywana była do odmiennych melodii. Obecnie ukształtowała się jedna, generalna melodia, którą w swojej wersji nagrał m.in. zespół Enej.

Napisana przez Stefana Bortkiewicza (tekst z XVII wieku), ks. Zygmunta Odelgiewicza (melodia z XIX wieku) kolęda "Mędrcy świata, monarchowie" opowiada o trzech królach, którzy na spotkanie z Jezusem według ewangelii św. Mateusza, szli za gwiazdą betlejemską.

Podobnie z różnymi melodiami mieliśmy do czynienia w przypadku kolędy do 11-zwrotkowego tekstu Teofila Lenartowicza, "Mizerna Cicha". Ks. Jakub Wrzeciono jako pierwszy napisał melodię do tej bożonarodzeniowej pieśni. Jednak to melodia Jana Galla, warszawskiego kompozytora i dyrygenta związanego w 1895 roku także z wrocławską akademią muzyczną, jest tą do dziś obowiązującą. Dodajmy, że Jan Gall ma na koncie dorobek w postaci ponad 400 pieśni chóralnych i 90 na głos solo.

Kolęda doczekała się wielu aranżacji. Tu w wykonaniu Margaret i Kuby Badacha:

I takie warianty też się zdarzały. Dobrym przykładem nieustabilizowanego przez dziesiątki lat tekstu do kolędy jest "Oj maluśki, maluśki". Trudno ustalić nawet czy kolęda faktycznie wywodzi się z Małopolski, na co wskazywałby dialekt góralski. Ale wersji tekstów było tyle, że trudno powiedzieć, skąd tak naprawdę pochodzi ta urocza kołysanka.

Zagadkę tekstową stanowi także kolęda "Przybieżeli do Betlejem Pasterze", która z początku nie zawierała w oryginalnej wersji znanego wszystkim refrenu "Chwała na wysokości". Zamiast refrenu po każdej zwrotce czterokrotnie śpiewano słowa: "na lerze", co oznacza po prostu "na lirze". Niestety nie powstało nagranie, które mogłoby zobrazować jak oryginalnie brzmiała kolęda. Nie wspominając już o fakcie, że ją także śpiewano do innych melodii, pochodzących z pieśni ludowych.

W poniższej galerii znajdziecie najbardziej znane polskie kolędy z tekstami: