Demoralizacja nieletnich

Państwo polskie przeciwdziała demoralizacji i przestępczości nieletnich, a także stwarza warunki powrotu do normalnego życia nieletnim, którzy popadli w konflikt z prawem, bądź zasadami współżycia społecznego. Dąży również do umacniania funkcji opiekuńczo-wychowawczej i poczucia odpowiedzialności rodzin za wychowanie nieletnich. Niewątpliwie w ustroju i tradycji naszego państwa podstawową i najważniejszą jednostką mającą realny wpływ na wychowanie młodych ludzi jest rodzina. W wychowaniu biorą również udział inne podmioty takie jak np. szkoły i inne ośrodki kulturalno-oświatowe. Wtedy, gdy wychowanie młodej osoby przez rodzinę nie przynosi pożądanych z punktu widzenia społeczno-moralnego skutków, wkracza państwo. Podstawę ingerencji państwa w funkcjonowanie rodziny stanowi m.in. ustawa z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich.

STRONA ADWOKATA KAMILA GROSSA

W pierwszej kolejności nasuwa się pytanie, kim jest osoba nieletnia? Wyjaśnia nam to ustawa już w art. 1 stanowiąc, że nieletnim jest:

- osoba, która nie ukończyła 18 lat w przypadku stosowania ustawy w zakresie zapobiegania i zwalczania demoralizacji,

- osoba, która dopuściła się czynu karalnego po ukończeniu lat 13, a przed ukończeniem lat 17,

- osoba, która nie ukończyła lat 21 w przypadku wykonywania wobec niej środków wychowawczych lub poprawczych.

Na podstawie ustawy jakiekolwiek działania podejmuje się w wypadkach, gdy osoba nieletnia wykazuje przejawy demoralizacji lub dopuści się czynu karalnego. Przy czym w sprawie dotyczącej osoby nieletniej należy kierować się przede wszystkim jej dobrem, dążąc do osiągnięcia korzystnych zmian w jej osobowości i zachowaniu się oraz zmierzając w miarę potrzeby do prawidłowego spełniania przez rodziców lub opiekuna ich obowiązków wobec osoby nieletniej, uwzględniając przy tym interes społeczny. Ponadto w postępowaniu z nieletnim bierze się pod uwagę cechy jego osobowości, a w szczególności wiek, stan zdrowia, stopień rozwoju psychicznego i fizycznego, cechy charakteru, a także zachowanie się oraz przyczyny i stopień demoralizacji, charakter środowiska oraz warunki wychowania. Czym jest jednak demoralizacja? Jak ją rozpoznać? Ustawa, choć nie zawiera tzw. definicji legalnej pojęcia „demoralizacja” to jednak ułatwia nam jej zdekodowanie poprzez stwierdzenie, iż każdy, kto stwierdzi istnienie okoliczności świadczących o demoralizacji nieletniego, w szczególności naruszanie zasad współżycia społecznego, popełnienie czynu zabronionego, systematyczne uchylanie się od obowiązku szkolnego lub kształcenia zawodowego, używanie alkoholu lub innych środków w celu wprowadzenia się w stan odurzenia, uprawianie nierządu, włóczęgostwo, udział w grupach przestępczych, ma społeczny obowiązek odpowiedniego przeciwdziałania temu, a przede wszystkim zawiadomienia o tym rodziców lub opiekuna nieletniego, szkoły, sądu rodzinnego, Policji lub innego właściwego organu. Natomiast każdy, kto dowiedział się o popełnieniu przez nieletniego czynu karalnego, ma społeczny obowiązek zawiadomić o tym sąd rodzinny lub Policję.

Postępowania w sprawach osób nieletnich prowadzone są przez sądy rodzinne. W Głogowie jest to Sąd Rejonowy Wydział III Rodzinny i Nieletnich. Postępowania w sprawach nieletnich odbywają się w sposób niejawny. Oznacza to, że w posiedzeniach sądu nie mogą

brać udziału osoby postronne. Jeżeli zachodzą podstawy do orzeczenia wobec nieletniego kary określonej w Kodeksie karnym postępowanie przed sądem rodzinnym toczy się według przepisów o postępowaniu karnym. Oznacza to przede wszystkim, że nieletniemu przysługują określone uprawnienia tak jak oskarżonemu w postępowaniu karnym. Nieletni w postępowaniu przed sądem rodzinnym ma m.in. prawo do obrony, w tym prawo do korzystania z pomocy obrońcy (adwokata lub radcy prawnego), prawo do odmowy składania wyjaśnień lub odpowiedzi na poszczególne pytania, o czym nieletniego należy pouczyć. Przy wysłuchaniu osoby nieletniej, należy dążyć do zapewnienia jej pełnej swobody wypowiadania się. Jej wysłuchanie powinno odbywać się w warunkach zbliżonych do naturalnych tj. w miarę potrzeby w miejscu jej zamieszkania. Należy również unikać wielokrotnego wysłuchiwania nieletniego co do tych samych okoliczności lub okoliczności ustalonych już innymi dowodami i niebudzących wątpliwości. Postępowanie w sprawie nieletniego ma na celu ustalenie, czy istnieją okoliczności świadczące o jego demoralizacji lub czy nieletni popełnił czyn karalny, a ponadto czy zachodzi potrzeba zastosowania wobec niego środków wychowawczych lub środek poprawczy. Rodziców lub opiekuna zawiadamia się o wszczęciu postępowania w sprawie nieletniego. O wszczęciu i ukończeniu postępowania sąd rodzinny może zawiadomić również szkołę, odpowiednią instytucję państwową, społeczną lub jednostkę samorządową, w szczególności powiatowe centrum pomocy rodzinie. W trakcie postępowania, w celu ustalenia danych dotyczących osoby nieletniej oraz jej środowiska, a w szczególności jej zachowania się i warunków wychowawczych, sytuacji bytowej rodziny, przebiegu nauki i sposobu spędzania czasu wolnego, kontaktów środowiskowych, stosunku do niej rodziców, podejmowanych oddziaływań wychowawczych, stanu zdrowia i znanych w środowisku uzależnień, sąd rodzinny zleca kuratorowi sądowemu przeprowadzenie wywiadu środowiskowego. W razie potrzeby uzyskania kompleksowej diagnozy osobowości nieletniego, wymagającej wiedzy pedagogicznej, psychologicznej lub medycznej, sąd rodzinny zwraca się o wydanie opinii do zespołu sądowych specjalistów. Natomiast w razie potrzeby uzyskania opinii o stanie zdrowia psychicznego nieletniego sąd rodzinny zarządza jego badanie przez co najmniej dwóch biegłych lekarzy psychiatrów. Sąd rodzinny może wobec nieletniego zastosować nadzór organizacji młodzieżowej lub innej organizacji społecznej, a także nadzór kuratora lub innej osoby godnej zaufania, a jeżeli byłoby to niewystarczające - orzec umieszczenie w młodzieżowym ośrodku wychowawczym albo w rodzinie zastępczej zawodowej, lub zastosować środki leczniczo-wychowawcze: umieszczenie w zakładzie psychiatrycznym lub innym zakładzie leczniczym, bądź w domu pomocy społecznej w przypadku głębokiego upośledzenia umysłowego.

Jeżeli nieletni lub jego rodzice nie są w stanie ponieść kosztów wynagrodzenia obrońcy, prezes sądu na wniosek nieletniego może wyznaczyć nieletniemu obrońcę z urzędu jeżeli uzna udział obrońcy za potrzebny. Natomiast jeżeli interesy nieletniego i jego rodziców są sprzeczne, prezes sądu wyznaczy nieletniemu obrońcę z urzędu nawet bez wniosku nieletniego. Stanie się tak również wtedy, gdy nieletni jest głuchy, niemy lub niewidomy lub zachodzi uzasadniona wątpliwość czy stan zdrowia nieletniego pozwala na udział w postępowaniu lub prowadzenie obrony w sposób samodzielny oraz rozsądny lub jeżeli nieletniego umieszczono w schronisku dla nieletnich. Obrońca nieletniego podejmuje czynności procesowe jedynie na korzyść nieletniego. Należy również pamiętać, że strony postępowania, czyli przede wszystkim nieletni, jego rodzice oraz prokurator, mają prawo przeglądać w sądzie rodzinnym akta sprawy i robić z nich odpisy tzn. np. fotografować akta. Sąd rodzinny może odmówić nieletniemu przeglądania akt i sporządzania odpisów tylko jeżeli przemawiają za tym względy wychowawcze.