Prof. Jan Miodek: Jaki jest koń = koń jaki jest

Uczynił tak w swej encyklopedii z roku 1745-1746 „Nowe Ateny albo Akademija wszelkich scyjencyj pełna...” Benedykt Chmielowski, tworząc sentencję koń jaki jest, każdy widzi, która zrobiła karierę w powszechnym obiegu komunikacyjnym. Przywoływana jest ona w codziennym językowym obcowaniu i w tekstach prasowych. W tych ostatnich bywa często modyfikowana– zamiast konia pojawia się jakiś inny rzeczownik.

Przed paroma dniami zobaczyłem np. gazetowy nagłówek: „Świnia, jaka jest, każdy widzi”. Chyba wszyscy, którzy zaakceptowali tytułowe równanie składniowe jaki jest koń = koń jaki jest, przyznają, że w zdaniu ze świnią postawiono błędny przecinek przed formą jaka. Sprawia on, że po odczytaniu wydzielonej przecinkami syntagmy jaka jest otrzymujemy bezsensowną i niegramatyczną całostkę świnia każdy widzi. A zatem tak jak w skrzydlatych słowach Benedykta Chmielowskiego koń jaki jest, każdy widzi obowiązuje tylko jeden przecinek – przed każdy, tak samo należało napisać w nagłówku prasowym: Świnia jaka jest, każdy widzi.

Bardzo prosty jest rozbiór logiczny tych wypowiedzeń. W obu zdaniem nadrzędnym jest konstrukcja każdy widzi, a zdaniami podrzędnymi rozwijającymi czasownik widzi, czyli dopełnieniowymi, są koń jaki jest i świnia jaka jest. Te ostatnie, powtórzmy, są wariantami częstszych syntagm jaki jest koń i jaka jest świnia.
Jestem pewien, że gdyby Chmielowski posłużył się typowym szykiem i stworzył sentencję jaki jest koń, każdy widzi, następne pokolenia nie popełniałyby błędu interpunkcyjnego. Odwrócony porządek – koń jaki jest– niejako prowokuje do błędnego przecinka przed jaki, bo w świadomości Polaków zakodowane są połączenia z przecinkiem typu „ciekawe, jaki będzie urlop”, „nie wiem, jaki kolor wybrać”, „czy wiesz, jaki samochód kupił Jurek?”.

Czym innym są jednak przywołane wyżej zdania, a czym innym konstrukcja koń jaki jest – tożsama, powiedzmy to ostatni raz, z połączeniem jaki jestkoń.
Interpunkcja jest szkołą myślenia – powtarzam przez całe swoje życie zawodowe. Także dzisiejszy odcinek tą swoją ulubioną formułą nauczycielską zakończę.