Jan Miodek: Najem - wynajem - podnajem

Słowotwórczy porządek nakazuje zacząć dzisiejszy odcinek od wyjściowej formy całej rodziny wyrazowej, a jest nią - oczywiście - czasownik jąć. Dziś znaczy on tyle, co "zacząć, począć" (jęły nim targać wątpliwości), w połączeniu z się - "zacząć coś robić, wziąć się do czegoś" (jął się pracy, jęła się handlu); jąć się sposobów, środków to zwroty równoważne semantycznie konstrukcjom "zastosować jakieś sposoby, środki".

Będący kontynuantem praindoeuropejskiego em - "wziąć, brać", czasownik jąć w staropolszczyźnie także znaczył tyle, co "wziąć, uchwycić, pochwycić, pojmać, uwięzić, złowić" ("Jął króla" - Biblia królowej Zofii z r. 1455, "Przez wszystkę noc pracując, niceśmy nie jęli" Jan Sandecki z Sącza ok. 1490 - ok. 1570).

Na rdzennej cząstce jąć zbudowane są liczne przedrostkowe derywaty: zdjąć, wyjąć, zająć, podjąć, pojąć, przejąć, nająć, wynająć, podnająć. Od trzech ostatnich wywodzimy rzeczowniki najem, wynajem i podnajem. Między czasownikowymi podstawami słowotwórczymi a formacjami rzeczownikowymi utrzymana jest semantyczna zgodność.

I tak nająć to "wziąć w czasowe i płatne użytkowanie czyjąś własność, wynająć" ([i]nająć furmankę, nająć lokal), "przyjąć kogoś do pracy, zwykle fizycznej i krótkoterminowej, wynająć" (nająć kogoś do sprzątania, nająć kogoś do kopania kartofli), najem natomiast (w dopełniaczu najmu, w miejscowniku o najmie) to "odstąpienie komuś lub wzięcie od kogoś w czasowe użytkowanie jakiejś własności: ruchomości, nieruchomości, siły roboczej itp. za wynagrodzeniem określonym umową; wynajęcie, wydzierżawienie, wynajem" (umowa o najem nieruchomości, biuro najmu siły roboczej, oddać w najem, wziąć w najem).

Wynająć z kolei, jak zobaczyliśmy wyżej - synonimiczne względem nająć, definiowane jest w słownikach prawie identycznie: "wziąć w najem, w czasowe płatne użytkowanie czyjąś własność" (wynająć w górach dom, wynająć od kogoś mieszkanie, wynająć łódź na wakacje, podróżować wynajętym samochodem), "przyjąć kogoś do pracy, zwykle fizycznej i krótkoterminowej, nająć" (obiekt strzeżony przez wynajętych strażników, wynająć robotników do pracy na roli); wynająć to również "oddać coś w najem, odnająć" (wynająć komuś mieszkanie, garaż). Nietrudno się domyślić, że wynajem (w drugim przypadku wynajmu, w szóstym - o wynajmie) to "oddanie komuś lub wzięcie od kogoś do czasowego użytkowania pewnej własności za zapłatą; najem, wynajęcie" (wynajem sali na koncerty, pokoje do wynajmu, biuro pośrednictwa sprzedaży i wynajmu mieszkań).

Uświadomiwszy sobie wariantywność (tożsamość znaczeniową) par nająć - wynająć, najem - wynajem, przejdziemy teraz do czasownika podnająć i rzeczownika podnajem. Zawierają one istotny element znaczeniowy, odróżniający je od opisanych wyżej postaci, podnająć bowiem to "wynająć, wydzierżawić coś komuś jako podnajemcy" (podnająć pokoje studentom), "wynająć, wydzierżawić coś od kogoś, kto wcześniej wynajął to od kogoś innego" (podnająć mieszkanie u kogoś, od kogoś), podnajem natomiast (podnajmu, o podnajmie) jest "oddaniem do używania osobie trzeciej rzeczy wynajętej przez najemcę lub wydzierżawieniem czegoś od najemcy" (podnajem lokalu).