Co powinieneś, a nie wiesz o świętach

Gubimy się w tradycji świątecznej? Nie wiemy, po co nam sianko na wigilijnym stole? Z naszym słowniczkiem zasiądziecie do kolacji z lepszą wiedzą o świętach.

Choinka
Jeszcze zanim iglaste drzewka na dobre rozgościły się w polskich domach z okazji Bożego Narodzenie, były one ważne w mitologii. Wiecznie zielone drzewo iglaste symbolizuje życie, witalność i nieśmiertelność. Już w Rzymie na cześć Matki Bogów na Kapitolu ustawiano ozdobioną sosnę, a jodła była świętym drzewem Artemidy i Dionizosa. Rosnące do góry drzewo łączy to, co przyziemne, z tym, co boskie w niebie, do którego sięga, i właśnie taką funkcję peł-ni podczas wigilijnej kolacji. Drzewko ozdabiano jabłkami, orzechami i słodyczami, a całość wieńczyła betlejemska gwiazda.

Jemioła
Podobnie do drzew iglastych, była uważana za niezwykłą przez to, że jest wiecznie zielona, a tym samym symbolizuje trwałość i witalność. Wieszana u powały na Boże Narodzenie, ma przynosić szczęście całującym się pod nią parom. Jemioła była jedną ze świętych roślin w kulturze i wierzeniach Celtów.

Opłatek
Zgodnie z tradycją chrześcijańską gest dzielenia się chlebem nawiązywał do Jezusa dzielącego się nim z apostołami podczas ostatniej wieczerzy, a tym samym oznaczał dzielenie wigilijnej kolacji z samym Bogiem. Opłatkiem tradycyjnie przełamuje się według ustalonej kolejności - najpierw gospodarz z gospodynią, a potem z pozostałymi uczestnikami wigilijnej kolacji według starszeństwa. Opłatek symbolizuje pojednanie, przyjaźń i przebaczenie, a jak mówi zwyczaj: kto podzielił się opłatkiem w Wigilię, ten będzie się dzielił chlebem przez cały rok.

Pierwsza gwiazdka
Dziś pierwsza gwiazdka przypomina nam przede wszystkim o tym, że to właśnie gwiazda betlejemska prowadziła trzech królów w miejsce narodzin Chrystusa, ale oznacza ona także przejście między dniem a nocą, a tym samym tym, co znane, a tym, co niepojęte. Gwiazdka inicjuje święto, kiedy przechodzimy z normalnego, powszedniego trybu życia w niezwykły czas świąt, kiedy codzienny porządek rzeczy zostaje odwrócony, dzieją się cuda, a nawet zwierzęta - oczywiście tylko w wigilijną noc - mówią ludzkim głosem.

Sianko
Obowiązkowe na wigilijnym stole sianko symbolizuje pochodzenie Jezusa, który urodził się w stajni, a jego pierwszą kołyską był żłób. Przypomina o ubóstwie Świętej Rodziny. Na wsi wigilij-ne sianko pozostawało na stole aż do Nowego Roku, a później karmiono nim bydło lub obwiązywano drzewa owocowe, aby były zdrowe i płodne.
Wolne nakrycie
Dawniej wierzono, że w Wigilię duchy przybywają na ziemię, i zanim gdziekolwiek można było usiąść, należało je przeprosić, żeby czasem na nich nie usiąść. Wierzono także, że pod postacią obcego do domu w Wigilię może zawitać każdy, nawet sam Chrystus w przebraniu żebraka. Dlatego też każdego gościa w ten niezwykły dzień należało ugościć jak członka rodziny - i właśnie z tego powodu przy stole czekało dodatkowe nakrycie.

Potrawy
W polskiej tradycji na wigilijnym stole powinno się ich znaleźć tradycyjnie dwanaście na pamiątkę dwunastu apostołów, a zwyczaj nakazuje spróbować wszystkich, aby nie sprowadzić na siebie pecha.

Karp
Karpia w Polsce upowszechnili cystersi jeszcze w średniowieczu, ale na wigilijnym stole zaczął robić karierę dopiero w minionym stuleciu. Dawniej jego miejsce zajmowały lokalne ryby - sandacze, szczupaki czy jesiotry. Podobnie jak pozostałe ryby na świątecznym stole, symbolizuje post, przestrzegany przez chrześcijan na pamiątkę Męki Pańskiej.

Grzyby
Są już niezwykłe przez to, że pochodzą z lasu, który dawniej był nie tylko niebezpieczny, ale także uważany za siedlisko demonicznych stworzeń. Grzyby często wchodziły w skład ofiarnego poczęstunku dla duchów, ale ze względu na swoje halucynogenne właściwości były także wykorzystywane przez szamanów do podróży w świat duchów, stąd na wigilijnej wieczerzy otwierają one bramy do innego mitycznego świata.

Mak
Dziś znamy jego właściwości, ale niegdyś to, że sprowadzał sen i uśmierzał ból, było uważane za niezwykłe. Dlatego maku nie jedzono na co dzień, ale nie tylko dlatego, że używany był jako środek leczniczy. Wierzono, że przenosi spożywające go osoby na tamten świat. Stąd obecność maku na wigilijnym stole oznacza poczęstunek dzielony z duchami. Ale mak, którego główka jest pełna nasion, jest też symbolem obfitości.

Miód
Wszystkie potrawy na wigilijnym stole słodzono dawniej pszczelim miodem. Pszczoły były wzorem pracowitości, ale też utożsamiano z nimi dobre duchy, a nawet świętych. Sam miód uważany był za boski pokarm, a na świątecznym stole symbolizował obfitość.

Orzechy
Schowane w łupinie, swoim kształtem przypominają zarodek ukryty w łonie matki, stąd są symbolem płodności i odrodzenia, ale ich twarda skorupka oznacza także siłę i wytrzymałość.
Kutia
To potrawa z pszenicy z dodatkiem miodu, maku i bakalii. Pszenica, stanowiąca niegdyś podstawę diety, ma tu zwiastować obfitość przyszłorocznych plonów. Niegdyś panny rzucały łyżką kutię na pułap izby. Jeśli ziarna się przykleiły, wróżyło to szczęście, jeśli nie - oznaczało złą wróżbę.

Kolędy
Pierwotnie były to radosne pieśni noworoczne, w liturgii Kościoła katolickiego śpiewa się je od północy 24 grudnia - od pasterki do Święta Chrztu Pańskiego, a więc pierwszej niedzieli po 6 stycznia, czyli Trzech Króli. Polska tradycja jest jednak bardziej liberalna i zgodnie z nią kolędy w kościołach śpiewa się aż do 2 lutego, do Święta Ofiarowania Pańskiego. Według tradycji chrześcijańskiej autorem pierwszej kolędy był św. Franciszek z Asyżu, a pieśń tę śpiewano w pierwszej, zrobionej przez niego, szopce bożonarodzeniowej. Najstarsza polska kolęda powstała w 1424 roku - to "Zdrów bądź, królu anielski". Najbardziej znaną na świecie jest austriacka "Cicha noc, święta noc", napisana w 1818 roku, a jedną z piękniejszych polskich kolęd - "Bóg się rodzi, moc truchleje" Franciszka Karpińskiego.

Pasterka
Uroczyste nabożeństwo upamiętniające przybycie pasterzy do betlejemskiej groty z hołdem dla nowo narodzonego Jezusa. Już w V wieku istniał specjalny formularz mszy bożonarodzeniowej, a od połowy VI wieku w Rzymie odprawiano w nocy z 24 na 25 grudnia pasterkę. Pasterka, czyli Msza Bożego Narodzenia, otwiera oktawę liturgicznych obchodów związanych z tajemnicą Wcielenia. Papież Jan Paweł II wprowadził telewizyjną transmisję pasterki z Watykanu, którą można oglądać również w Telewizji Polskiej.

Wróżby
Właściwie to spuścizna pogańska. W Wigilię wróżono, co przyniesie nowy rok i która z panien na wydaniu ma szansę wyjść za mąż. Najbardziej popularne było wróżenie z sianka złożonego pod obrusem - przy wigilijnym stole po kolacji kawalerowie i panny wyciągali z niego źdźbła. Kto wyciągnął zielone, mógł się spodziewać w najbliższym czasie zaręczyn lub zamążpójścia, kto wyciągnął uschnięte, pożółkłe źdźbło, temu wróżono w najlepszym razie staropanieństwo lub starokawalerstwo, a w najgorszym - chorobę, a nawet śmierć.

Kolędowanie
Polska tradycja ludowa, w wielu regionach kraju wciąż żywa. To zwyczaj odwiedzania domów w specjalnym orszaku kolędników, wśród których nie może zabraknąć turonia, diabła, anioła i oczywiście okrutnego króla Heroda, czyhającego na nowo narodzonego Jezusa. W dużych miastach o turonia już trudno, ale kolędników nie brak - najczęściej to dzieci pukające od drzwi i w zamian za kolędę i życzenia świąteczne otrzymujące słodycze i drobne pieniądze.

Szopka
Autorem pierwszej jest święty Franciszek z Asyżu, który w roku 1223 w Greccio pokazał wiernym, jak mogła wyglądać stajenka (według biblistów była to prawdopodobnie grota), w której na świat przyszedł Jezus. Jedne z najpiękniejszych polskich szopek powstają w Krakowie, zainteresowanie dzieci budzą też żywe szopki, ze zwierzętami i aktorami amatorami wcielającymi się w postaci Maryi, Józefa, pasterzy i Trzech Króli.

Jasełka
To również pomysł świętego Franciszka, który jako pierwszy zaczął wystawiać przedstawienia opowiadające historię narodzin Jezusa, rzezi niewiniątek, ucieczki Świętej Rodziny i hołdu Trzech Króli. Polscy biskupi w połowie XVIII wieku zakazali wystawiania jasełek w kościołach - w przedstawieniach zbyt wiele było treści świeckich, odnoszących się do bieżących wydarzeń, często też po-sługiwano się gwarą. Najbardziej znanymi polskimi jasełkami jest "Betlejem polskie" Lucjana Rydla, znanego nam wszystkim z "Wesela" Stanisława Wyspiańskiego. 

Aleksandra Buba, Katarzyna Kaczorowska
Korzystałyśmy z: Piotr Kowalski, Leksykon znaki świata: Omen, przesąd, znaczenie. Anna Zadrożyńska, Powtarzać czas początku, cz. 1: O świętowaniu dorocznych świąt w Polsce
Bp Ryszard Bogusz, Kościół Ewangelicko-Augsburski
Jako chrześcijanie wpisujemy się w cud betlejemskiej nocy. Nawet ludzie niewierzący potrafią odnaleźć iskierkę ducha, która włącza ich w religijny nastrój, łączy w kolędzie wielbiącej narodzone Dziecię. Chrystus rodzi się dla wszystkich i jest przedmiotem uwielbienia przez wszystkich. Pozostawmy na boku obrzędy i tradycje, komercjalizm. Patrzmy na Jezusa! Otwórzmy serca na przesłanie, by narodzony Chrystus umacniał nas w poczuciu misji dla świata jako siewców pokoju, pojednania oraz pocieszycieli dla naszych bliźnich, w świecie targanym sprzecznościami i nienawiścią. Kościoły chrześcijańskie, które nie zawsze były dobrym przykładem dla pełnionej misji, dziś uważają, że droga do ekumenizmu prowadzi przez betlejemski żłóbek i grób Chrystusowy, Bożą miłość objawioną w Jezusie Chrystusie: "Albowiem Bóg tak umiłował świat, że Syna swego jednorodzonego dał, aby każdy, kto weń wierzy, nie zginął, ale miał żywot wieczny" (Jan 3, 16). Oddając miłość za miłość, Caritas Polska, Ewangelicka Diakonia i Prawosławny "Eleos" prowadzą akcję Wigilijnego Dzieła Pomocy Dzieciom, w tym roku pod hasłem: "Zapalmy dzieciom światło nadziei". W dziele miłosierdzia wszyscy jesteśmy wykonawcami poleceń Chrystusa: "Cokolwiek uczyniliście jednemu z tych najmniejszych moich braci, mnie uczyniliście" (Mat. 25, 40). Takiego światła nadziei potrzebujemy. W imieniu Kościoła Ewangelickiego i własnym życzę wszystkim, by święta Bożego Narodzenia były czasem pokoju, radości i miłości. Ewangelia Godowa niech przyniesie z sobą wyciszenie i bliskość Boga, błogosławieństwo Chrystusowe, które zawiera w sobie wszelkie dobro.

O. Mariusz Tabulski, Ojcowie Paulini z Dzielnicy Wzajemnego Szacunku
Wyjątkowość naszej Dzielnicy wiąże się z obecnością trzech wyznań chrześcijańskich i judaizmu. Boże Narodzenie to czas radości z Wcielenia się Syna Bożego, który stał się jednym z nas, dla ukazania na płaszczyźnie naszego doświadczenia przeogromnej Miłości Boga do człowieka. W Narodzeniu Pańskim jesteśmy "dotknięci" Miłością Boga. Jego miłość, choć tak wielka, nikomu się nie narzuca, czeka, by być przez nas przyjętą. Syn Boży jest blaskiem Miłości Boga i wszyscy, których życie oświecone jest blaskiem tej Miłości, przeżywają radość. Razem z naszymi Braćmi prawosławnymi, luteranami, życzymy Wam doświadczenia blasku Jego Miłości. Z naszymi Starszymi Braćmi w wierze na czele z: Józefem Kożuchem, Jerzym Kichlerem, rabinem Izaakiem Rapoportem chcemy podzielić się radością, by i oni mogli weselić się z naszego świętowania, tak jak my doznajemy radości z ich uroczystości i razem z nimi przeżywamy ich radość. Wszystkim życzymy Bożego błogosławieństwa.
Jeremiasz, prawosławny arcybiskup wrocławski i szczeciński
Boże Narodzenie przypomina Tajemnicę Wcielenia Boga Słowa i wprowadza nas w jej rzeczywistość. Stajemy przed wizją świata pełnego miłości Boga do człowieka i całego stworzenia. Ludzie, zwierzęta, rośliny, drzewa, powietrze, woda, ziemia - to wszystko jest światem Bożym, a człowiek jest według słów św. Bazylego Wielkiego bogiem dla świata, jego władcą i opiekunem. Ten obraz świata zanika w świadomości ludzi zajętych troskami dnia powszedniego, ale Boże Narodzenie wzywa nas do miłości wzajemnej, działania w jedności bez względu na narodowość, wiarę i światopogląd. Ta filozofia jest podstawą Wrocławskiej Dzielnicy Wzajemnego Szacunku. Bogu niech będą dzięki za jej istnienie i świadectwo. Życzę błogosławionych Świąt Bożego Narodzenia.

Rabin Icchak Rapoport, Gmina Wyznaniowa Żydowska we Wrocławiu
Jesteśmy w środku zimy, najzimniejszej i fizycznie najbardziej przygnębiającej pory roku. W Torze też nie ma świąt w okresie zimowym - rok świąt zaczyna się wiosną, a kończy jesienią. Coś, co jednak pokrywa się z zimą, to początek czytania Księgi Wyjścia w liturgicznym czytaniu Tory w synagodze. Jej początek przypomina o zimie - wszystko wydaje się przygnębiające: Żydzi są niewolnikami w starożytnym Egipcie. I staje się cud. Naród żydowski zostaje uwolniony, Pan Bóg zawiera z nim wieczne przymierze. To przesłanie dla wszystkich: nie wolno się poddawać, nawet jeśli sytuacja jest najgorsza. Bóg nad nami czuwa i zawsze jest światło w końcu tunelu. Życzę wszystkim spokojnej, miłej i inspirującej zimy!

Ks. Andrzej Michaliszyn, parafia greckokatolicka
W tym tak oczekiwanym czasie Bożego Narodzenia Słowo stało się ciałem. Mesjasz zapowiadany przez Izajasza stał się Emanuelem - Bogiem z nami i pośród nas. Pragnę dzielić się radością tego wydarzenia z każdym i niech przyjście na świat Syna Bożego nadaje sens naszemu życiu. Aby człowiek nie odczuwał samotności, bo z nami Bóg! Aby odnalazł właściwą drogę do człowieka, a przez człowieka do Boga. Często nie umiemy rozmawiać z bliskimi. Spożytkujmy dobrze ten czas na wzmacnia-nie miłości wspólnym dzieleniem się sobą. W takiej atmosferze przywitajmy Pana. Niech święta Bożego Narodzenia odnowią w nas człowieczeństwo, bo Nowy Człowiek - Jezus Chrystus - przychodzi na świat.