W Koszalinie uświadomiłem sobie po raz kolejny, że Niemcy, substytuując po swojemu taką czy inną nazwę słowiańską, nie byli na ogół w stanie zatrzeć jej pierwotnego kształtu. Niemieckim odpowiednikiem Koszalina był Koeslin. Formalnej relacji między brzmieniami Koszalin - Koeslin trudno nie porównać do takich fonetycznie zbliżonych par, jak Lądek - Landeck, Legnica - Liegnitz, Bytom - Beuthen, Łabędy - Laband czy Gliwice - Gleiwitz.
Sam zaś Koszalin dysponuje najstarszymi zapisami z XIII wieku: Cossalitz 1214, Cussalin 1266, Cusselin 1274. Odsłaniają one pierwotne wariantywne postacie naszej nazwy - Koszalice i Koszalin. Obie nawiązują do imienia osobowego Koszała, tyle że pierwsza z nich - urobiona przyrostkiem -ice - ma charakter patronimiczny (odojcowski): "ludzie, potomkowie Koszały", druga - z przyrostkiem -in - charakter dzierżawczy: "posiadłość, osada Koszały". Dopowiedzmy jeszcze dla porządku, że przytoczone zapisy z literą "u" zamiast "o" są odbiciem podwyższonej, jeśli chodzi o położenie języka w jamie ustnej, artykulacji samogłoski "o" - właśnie ku "u".
Podstawę słowotwórczą Koszalina, czyli nazwę osobową Koszała, należy natomiast wiązać z pospolitym wyrazem kosz - znaczącym tyle, co "naczynie plecione z wikliny lub słomy", "rodzaj sieci", "część wozu" (por. słowo koszałka - "rodzaj plecionego koszyka").
Mówiąc o Białymstoku, zawsze warto sobie uświadomić, że ten zrost, pochodzący od wyrażenia biały stok, należy deklinować z odmienionym jego pierwszym członem: jadę do Białegostoku, przyglądam się Białemustokowi, zachwycam się Białymstokiem, jestem w Białymstoku. Określenia mieszkańców Białegostoku to kolejno białostoczanin (nie: "białostocczanin"!), białostoczanka, białostoczanie, a poprawne brzmienie przymiotnikowe to białostocki.
Największą niespodzianką będzie z pewnością dla Państwa etymologia połączenia wyrazowego biały stok. Otóż dzisiejsza rzeka Biała (lewy dopływ Supraśli), nad którą leży Białystok, nazywała się najpierw... Biały Stok, co potwierdza zapis z roku 1510, i tę nazwę rzeczną przeniesioną na nazwę miasta nad nią położonego (Białystok 1514, 1591), nazewnicze wyrażenie Biały Stok oznaczało zaś - i to jest największe zaskoczenie dla współczesnego użytkownika polszczyzny - "biały strumień, biały potok, biały ściek, białe źródło".
Etymologia ta przestaje zaskakiwać, gdy sobie uświadomimy, że jedną rodzinę wyrazową tworzą formy ciec, ciek, ściek, tok, toczyć, stok, stoczyć, potok, potoczyć (się). Stok, czyli "powoli tocząca się woda nizinna", oznaczał na północy to samo, co na południu potok - "bystra, szybka, górska woda" - pisał prof. Stanisław Rospond (1906-1982) w swym "Słowniku etymologicznym miast i gmin PRL" z roku 1984.
Na zakończenie powiem, że gdy dziś kojarzymy stok z takim czy innym wzniesieniem (górski stok), zawsze warto sobie uświadomić, że etymologicznie chodzi tu o terenową wypukłość opadającą, swoiście cieknącą, toczącą się ku podnóżu.
Dołącz do nas na Facebooku!
Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!
Kontakt z redakcją
Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?
