Rzecz o języku: Wokół Śmiei, Krei i Niciei

Przytaczając ten tekst w swoich "Zbliżeniach i kontaktach raz jeszcze" (Katowice 2007), wybitny iberysta, poeta i pisarz tak oto opisał swoją nań reakcję: "Odpowiedziałem niezwłocznie, dumając przy okazji nad nieszczęsnym rymem zawiei i Śmieji (pisownia nazwiska na moje życzenie), pokazującym mizerię polskiej pisowni, choć profesor Jan Miodek zapewniał mnie, że zanosi się na rozsądną zmianę przepisów ortografii, zwłaszcza dopełniacza rzeczowników zakończonych na -ja".

Najpierw muszę złagodzić słowa mego Krajana i Przyjaciela (chodziliśmy do tej samej szkoły średniej w Tarnowskich Górach, pozostajemy w stałym kontakcie mejlowym na linii Wrocław - Mississauga) o "mizerii polskiej pisowni". Otóż nasza ortografia należy do łatwiejszych w świecie, jest na pewno kilkadziesiąt razy prostsza od angielskiej, francuskiej czy niemieckiej. W tych ostatnich konflikt między mową a pismem jest o wiele silniejszy, bo ich ortografia przylega do bardzo wczesnych stanów fonetycznych, zdecydowanie się różniących od współczesnych. U nas ewolucja fonetyczno-graficzna przebiegała i wolniej, i łagodniej.

Zgadzam się natomiast całkowicie z prof. Śmieją w ocenie przepisu odnoszącego się do dopełniacza rzeczowników zakończonych na -ja.

Już przed kilkudziesięcioma laty krytycznie się do niego ustosunkowywał prof. Stanisław Jodłowski w książce "Losy polskiej ortografii". Ja czynię to również przy każdej nadarzającej się okazji, a posługuję się z reguły następującym tokiem myślowym. Oto na lekcji gramatyki nauczyciel mówi o tematach fleksyjnych i końcówkach z jednej strony takich słów, jak lekcja, pensja, Azja, agresja, konstytucja, a z drugiej - takich, jak zawieja, knieja, onomatopeja czy nazwiska typu Śmieja, Kreja, Nicieja, Czaja.

Muszę złagodzić słowa o "mizerii polskiej pisowni"

W odniesieniu do pierwszej grupy rzeczowników wskaże tematy fleksyjne i końcówki zgodne z granicami morfologicznymi, wymową i ortografią: lekcj-i, pensj-i, Azj-i, agresj-i, konstytucj-i. Wobec wyrazów grupy drugiej jest bezradny, bo - wskazując uczniom tematy i końcówki - musi na tablicy napisać w zgodzie z morfologią i wymową: zawiej-i, kniej-i, onomatopej-i, Śmiej-i, Krej-i, Niciej-i, Czaj-i, natychmiast jednak dopowiadając, że mimo tego obowiązują - pozostające w zgodzie z normą ortograficzną i wskazaniami słowników, ale w konflikcie z morfologią i naturalną wymową - zapisy zawiei, kniei, onomatopei, Śmiei, Krei, Niciei, Czai.

Rozumieją teraz Państwo, dlaczego jestem za zmianą do tej pory obowiązującego przepisu, za dopuszczeniem pisowni "knieji", "zawieji", "Śmieji" i "Nicieji".

Na razie mnie i moim Koleżankom i Kolegom z Rady Języka Polskiego udało się przed 15 laty uproszczenie zasady dotyczącej pisowni partykuły przeczącej nie z imiesłowami przymiotnikowymi (można ją zawsze zapisać łącznie - bez względu na stałość bądź doraźność cechy wyrażanej przez imiesłów: nieokreślony, nieokreślający, niepalący, niechciany, nieistniejący, nieznany, niewymagający, niepromowany, nieklasyfikowany, nieusprawiedliwiony itd.).

Jakie będą losy kniei, zawiei, Śmiei i Czai, zobaczymy. W tej chwili musimy jeszcze te formy zapisywać z "i" na końcu.