Nasza Loteria SR - pasek na kartach artykułów

Pocztówki z Ziem Odzyskanych

Jacek Antczak
Awers: Postument kobiety trzymającej snopy zboża na tle pawilonu PGR na Krajowej Wystawie Wynalazczości i Postępu Technicznego we Wrocławiu. Rewers: P. Markowiczowie, Piła, ul. Stalina, "Dowody Szacunku z Wrocławia śle Synalek". Rozszyfrowujemy pierwsze pocztówki z Dolnego Śląska.

Awers: Wrocław. Polskie Radio. Na czarno-białym zdjęciu budynku przy dzisiejszej ul. Karkonoskiej nadawca dorysował piórem choinkę.
Rewers: Adresat: Tadeusz Banaś, Wrocław-Krzyki, Polskie Radio, ul. Wałbrzyska 10.
18 grudnia 1945, Sosnowiec. "Tadeuszu - dużo mam tych karteczek, muszę je jakoś upchnąć (...). Ściskam Cię na Nowy Rok i święta. A cóż się tam u Ciebie dzieje? A czemuż to waszej rozgłośni w Polsce nie słychać? Bydgoszcz słyszę, a tak bym chciał posłuchać lokalnego programu z Wrocławia. Nie zasypiajcie gruszek, a dołóżcież za dwa lata na maszt".

Paweł Banaś, syn Tadeusza, adresata tej pocztówki, miał wtedy 4 lata. Urodził się we Lwowie. Przyjechał z rodzicami do Wrocławia tuż po wojnie. Na chwilę zamieszkali w domu profesora Tołpy, a potem w urokliwej uliczce tuż obok Radia Wrocław. Tadeusz Banaś był szefem programowym Radia Wrocław. Nigdy nie wyrzucił ani jednej pocztówki czy listu.

Profesor Paweł Banaś, dziś kulturoznawca, historyk sztuki, jedna z najbarwniejszych postaci współczesnego Wrocławia, wie o pocztówkach wszystko. Niedawno najpiękniejsze ze swojej dziewięciotysięcznej kolekcji pokazał światu w znakomitym albumie "Orbis pictus". Teraz za pomocą kilkuset widokówek opowiedział o pionierskich losach Dolnoślązaków w książce "Oswajanie Ziem Zachodnich. Dolny Śląsk na pocztówkach pierwszej powojennej dekady".

Awers: obrazek z "Alte-Minoriten-Klosterkirche" na pocztówce wydanej przez "Herman Rehert - Photo-Werkstatt i. Schlesien".
Rewers: 17.09.1946. "Kochany Panie Gwidonie, serdeczne pozdrowienia z Dolnego Śląska, istnej kopalni zabytków średniowiecznych. Niech Pan koniecznie odwiedzi tutejsze miasteczka i spowoduje ich opracowanie pod względem śladów słowiańszczyzny z czasów 14 wieku".

Awers: Panorama Kłodzka, z siedzącą przy wejściu do podziemi dziewczyną. Podpis "Kłodzko - Widok ogólny". Wyd. Foto-Mańkowski.
Rewers: 18.09.1946. "Wielmożny Pan Bogdan Michalewicz, Łańcut, Państwowy Urząd Repatriacyjny". Treści brak. Podpis "Joanna". Stempel "Przedruk wzbroniony. Mańkowski Kłodzko". Pod stemplem można dostrzec pierwotny nadruk: "Aufnahme und Verlag...".

- Nie ma tu korespondencji, bo prawdopodobnie ta pocztówka spełnia swoją odwieczną funkcję: znaku życia - tłumaczy profesor Banaś. - Tak jak każdy z nas, wysyłając skądkolwiek kartkę z "serdecznymi pozdrowieniami", informuje przez to nadawcę: dotarłam/em szczęśliwie na miejsce, nie martwcie się.
Ale pocztówka od repatriantki Joanny sama w sobie opowiada bardzo wiele o "oswajaniu" Dolnego Śląska. A Paweł Banaś niczym detektyw rozszyfrowuje tę i wiele innych fascynujących historii lat powojennych.

Otóż wydawca kartki, tajemniczy Mańkowski, to w 1945 r. dwudziestokilkuletni lwowski inżynier i fotograf, który osiada w Kłodzku. Kupuje firmę pocztówkową od słynnego niemieckiego wydawcy o nazwisku Poppe wraz z liczącym kilka tysięcy zdjęć regionu archiwum znakomitego fotografa Georga Marxa. Na dodatek żeni się z pracującą u Poppego kłodzczanką Adelajdą Eisner. I przez następne dziesięciolecia staje się nr 1 na rynku pocztówek z "Odzyskanego Dolnego Śląska", a nawet z "Odzyskanego Wrocławia".

Dzięki Niemcom. Bo to, że jeszcze przez wiele lat korzysta z niemieckich zdjęć (a nawet papieru fotograficznego), nikomu nie przeszkadza. Nawet wyburzone już niemieckie pomniki i opisy na widokówkach nie zawsze są retuszowane (choć tak było np. z szyldem "Stadt und Kreisbank Glatz" na kłodzkim ratuszu) czy zaklejane. Czasem wystarczy tylko dopisać do "Altheide Bad" tłumaczenie "Puszczyków Zdrój" (obecnie Polanica).

- Mam pocztówkę z 1946 roku, na której jest budynek ze swastykami i innymi hitlerowskimi symbolami. Pocztówka weszła do obiegu. Z informacyjnym napisem "Koszary w Jeleniej Górze" - opowiadał jeden z filokartysów na spotkaniu z prof. Banasiem.

- Takie "niemiecko-polskie" pocztówki funkcjonowały w obiegu aż do lat 60. - tłumaczy wrocławski kolekcjoner. Niemiecki krajobraz i architekturę"spolszczono" więc błyskawicznie. A co się stało z Jerzym Mańkowskim? Po prywatnej firmie w czasach socrealistycznych założył spółdzielnię, a w latach 60. z Kłodzka przeniósł się do Polanicy, gdzie otworzył pierwszy w Polsce zakład fotografii barwnej. Zmarł w 1995 roku.

Awers: Iglica pod Halą Ludową i Aula Leopoldina Uniwersytetu.
Rewers: Znaczek z Halą Ludową i Iglicą z napisem "Wystawa Ziem Odzyskanych Wrocław 1948. Stempel "19.09.1948 Wystawa Ziem Odzyskanych".
Adresat: Pan prof. dr. W. Chodźko. "Kochani moi! Zwiedzam wystawę - dziękuję za telegram - wybieram się do Was po powrocie".
Wystawa Ziem Odzyskanych była okazją do największej ofensywy pocztówkowej w dziejach Dolnego Śląska. Tereny wystawowe (zwłaszcza wieża z wiader przy pawilonie przemysłu chemicznego), Wrocław i region trafiły do serii wydawanych w całym kraju. To już są tereny nasze, dynamiczne, z eksponowanymi fabrykami, barkami na Odrze czy uwiecznianymi w kolorowych rysunkach domami towarowymi. W korespondencji pocztówkowej widać autentyczny entuzjazm: "Boleś, wystawa tak nas zachwyciła, że nie odczuwamy zmęczenia po całonocnej podróży. Przerasta ona rozmiarami i artyzmem wszystko, co mogliśmy sobie wyobrazić. Każdy pawilon stanowi niejako arcydzieło sztuki, a jest ich dziesiątki (...) Wszystko tu tak bogate i piękne, że powinieneś sam zobaczyć. Boleś".

Awers: "Wrocław. Kościół P. Marii na Piasku", sfotografowany z drugiego brzegu Odry.
Rewers: Znaczek przedstawiający majstra wchodzącego na słup energetyczny z kablem w ręce i podpisem: "Plan 6-letni to 3 x energii więcej". Adresat: Halicka Wala, Szczecin, ul. Dubois. Wrocław 16.09.53 r.

"Walu, wyobraź sobie, jestem b. rozczarowana i zdenerwowana kursem. Żałuję, że zgodziłam się pojechać, bo się ośmieszę tutaj. Kurs jest na wysokim poziomie dla zastępców głównych księgowych, a nie dla takich ciemnych ludzi, jak ja. (...) Dla mnie wszystko nowe i czarna magia. Codziennie mamy po 8 godzin wykładów. Wrocław mnie nie zachwyca. Zazdroszczę Tobie, że sobie dalej odpoczywasz, a ja się tak męczę. Morze pozdrowień przesyła Ci Mila.

- To jedyny zapis kores-pondecji z powojennej dekady, na jaki natrafiłem, w którym nadawca pisze, że nie podoba mu się Wrocław czy Dolny Śląsk - opowiada Paweł Banaś, dziwiąc się trochę tym zachwytom. Bo przecież tak naprawdę morze pozdrowień przesyłano z morza ruin. Tymczasem bodaj pierwsza w Polsce seria polskich pocztówek z Wrocławiem, z 1945 r., sprytnie to ukrywała. - Czyli, jak to bywało z kartkami, oszukiwała - śmieje się wrocławski kulturoznawca.

Dopiero wpatrując się w zdjęcia fotografa Bolesława Sekuły, prawdopodobnie współpracownika prezydenta Drobnera, widać, że katedra nie ma dachu, hotel Monopol kilku pięter, a wspomniane wcześniej radio - szyb w oknach. Dla odmiany na jednej z kolejnych serii pokazano... same ruiny zabytków. Na dodatek okraszono to dopiskiem "Wrocław oskarża:". Hm, nie sprecyzowano tylko, kogo i o co. Raczej jednak chodziło o gauleitera Hankego niż o Armię Czerwoną.

Awers: Zasypany śniegiem widoczek Szklarskiej Poręby.
Rewers: Dwa znaczki z Bolesławem Bierutem. Adresat: "Morawska Jadwiga. Wrocław, ul. Potiebni", "Kochana Mamusiu. Nie przypuszczałam, że na wczasach może być tak bosko. Mamy cudny pokój z pięknym widokiem na Śnieżkę, z c.o., dywanem itp. luksusami. Jedzenie jest tu wyborne, towarzystwo b. przyjemne i kulturalne, tak że pod każdym względem jestem zadowolona. Szkoda tylko, że jest adwent i nie można tańczyć. Robimy b. ładne wycieczki, jeździmy na nartach. Wszyscy mówią, że jeżdżę b. odważnie, ale w tym jest bida, że nie potrafię dobrze hamować; ale jakoś się jedzie. Pogoda nam dopisuje, wybrano mnie do rady turnusu na kulturalną. Karpacz, Bierutowice, ul. Odrodzenia, willa Mewa, pok 2. (podpis nieczytelny)".
Tak pięknie i luksusowo było w latach 50. chyba we wszystkich dolnośląskich uzdrowiskach. Inna kuracjuszka pisze bowiem z Przesieki, że odżywia się "obficie" i "chodzi tylko na kwaśne mleko i lody", a w domu wczasowym ma bieżącą wodę, więc "jednym słowem same wygody".

Z Szklarskiej, Kudowy i wielu innych miejscowości również donoszono o "doskonałych możliwościach kuracyjno-letniskowych". No, czasem ktoś pomarudził, że tęskni już za Wrocławiem.
Nic nie mogło jednak zepsuć dobrego nastroju odpoczynku w Karkonoszach. Marynia, na co dzień pracownik kopalni Silesia w Czechowicach-Dziedzicach, na pocztówce z widoczkiem Szklarskiej Poręby pisała: "Piszę do was o mojem powodzeniu, koleżanek mam aż dość. Wspominam Pani słowa. jak mi powiedziała, że jest wesoło, bo jest naprawdę. Na wycieczkę idziem z muzyką i śpiewem. W niedzielę byłam zwiedzać Szklarską Porębę, z powrotem wracałam z koleżankami i zbłądziłyśmy, zaszliśmy za strefę graniczną i tam oglądali dokumenty, jakie miałam, chcieli aresztować. Pani Halu, nic się nie namyślać, tylko jechać na wczasy...".

I tylko pani Maria w 1955 r. z Dusznik-Zdroju do Wrocławia, na karteczce z hasłem: "Wczasy przywilejem świata pracy", nie pisze o c.o., menu i powodzeniu na turnusie, lecz dziękuje "Wielmożnej Pani Wandzie Tomaszewskiej z Wrocławia za odebrane pieniądze, a równocześnie najserdeczniej przeprasza, że natychmiast nie odpowiedziała, bo zawieruszyła kartkę z adresami". Ot, życie.

Awers: Karpacz, zapora wodna.
Rewers: "Ob. Tadeusz Banaś, Wrocław. "Tadzieńku! Idziemy na Śnieżkę - jesteśmy w tej chwili w Karpaczu. Przesyłamy Ci serdeczne pozdrowienia. Całusy - Zośka, Jola, Paweł". Pieczątki: "Foto-Jakobii Karpacz-Bierutowice", "P.T.T.K. Schronisko na Śnieżce, 1003 m n.p.m.".
- Tak, Paweł to ja - przyznaje się profesor. - To była chyba wycieczka rodzinna z 1954 roku, gdy miałem 13 lat. Tylko dziwi mnie ten "Ob.". Co mamie strzeliło do głowy, żeby ojca nazywać "obywatelem"?

Profesor Banaś przyznaje się, że sam rzadko wysyła pocztówki. Od niedawna ma komórkę, więc gdy dociera do celu podróży, to od razu dzwoni do najbliższych. A z innymi filokartystami kontaktuje się przez e-mail albo osobiście.
- Po długich staraniach udało mi się spotkać z Wisławą Szymborską. Jej sekretarz dał mi pół godziny na rozmowę o naszych pocztówkach. Wyszedłem po pięciu. Jak zobaczyłem kolekcję pani Wisławy, to tylko dlatego nie usiadłem z wrażenia, ponieważ już siedziałem - mówi.

Z pocztówkową kolekcją wrocławskiego profesora jest identycznie. Tyle że nie chodzi o pocztówki z Dolnego Śląska. Ale na tych najcenniejszych i najpiękniejszych, z początku wieku, korespondencja jest chyba jeszcze ciekawsza. "Szkoda, że już wyjechał Sienkiewicz, na szczęście przyjechał Reymont" - piszą do siebie młodopolskie damy.

Pocztówki pochodzą ze zbiorów i książki Pawła Banasia "Oswajanie Ziem Odzyskanych", wydanej przez "Korporację Polonia" Jacka Jackowskiego. Album dostępny jest w dobrych wrocławskich księgarniach i na stronie www.filokartysta.pl

Dołącz do nas na Facebooku!

Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!

Polub nas na Facebooku!

Kontakt z redakcją

Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?

Napisz do nas!
Wróć na gazetawroclawska.pl Gazeta Wrocławska