Polska miała swoich Schumanów

Jeśli nazbyt często nie potrafimy odgrywać roli aktywnej w Europie, dzieje się to wskutek słabości polityki realnej i anachronicznych instytucji państwowych, nie zaś ideowego zapóźnienia, jak twierdzą często przedstawiciele lewicy.

Robert Schuman, który powszechnie uznawany jest za twórcę koncepcji integracji europejskiej, przedstawił argumenty na rzecz przejścia od tradycyjnego nacjonalizmu do patriotyzmu połączonego z poczuciem europejskiej wspólnoty później niż uczynili to Adam Czartoryski, Jerzy Giedroyc czy Adolf Bocheński. W okresie dyktatury komunistycznej niezależna myśl polityczna w Polsce nie pogodziła się z podziałem Europy. Nawiązywała do silnej tradycji widzącej polski wysiłek niepodległościowy w szerszej europejskiej i uniwersalnej perspektywie.

Wydaje się, że wczesne narodziny polskiej myśli o współpracy narodów Europy nie byłyby możliwe bez doświadczenia utraty niepodległości i podziału Polski przez zaborców. Pierwsze istotne refleksje w tej dziedzinie zawdzięczamy księciu Adamowi Czartoryskiemu, przywódcy Wielkiej Emigracji i założycielowi Hotelu Lambert.Ze szczególną bezwzględnością poddawał krytyce dominującą w XIX w. praktykę polityczną, która wyrażała się w zasadzie: "bierz, ale pozwól i mnie także zabierać". Projekt księcia Czartoryskiego zasługuje na uwagę również z tego względu, że stworzył go mąż stanu i polityk praktyczny, potrafiący łączyć zasady z politycznym realizmem.

Do tych idei nawiązywali krakowscy stańczycy definiujący wyraźnie związek Polski z chrześcijańską kulturą Zachodu. Bronili chrześcijańskiej wizji patriotyzmu, który nie przeradza się w narodowy egoizm. Porównanie poglądów Tarnowskiego i Bobrzyńskiego z nacjonalizmem, który w tamtych czasach brał górę we Francji i Niemczech, wypada jednoznacznie pozytywnie. Konserwatystom krakowskim zawdzięczamy również koncepcję liberalnej polityki wobec Ukraińców i wrażliwość, która dziś kształtuje wschodni wymiar polityki europejskiej. Wspomniany Tarnowski wskazywał na wspólne dla obu narodów niebezpieczeństwo rosyjskie: "na jednej ziemi siedzimy, musimy na niej żyć jedni i drudzy obok siebie, a prawo mamy do niej i jedni, i drudzy… Na to prawo i Rusinów, i Polaków jeden nastaje i gwałci je Moskal".

Stosunek do narodów słabszych był testem dla polskiej myśli politycznej w okresie II Rzeczypospolitej. Wtedy zrodziły się idee jednego z najbardziej wpływowych ośrodków polskiej polityki, jakim była paryska "Kultura". Polityka wschodnia miała zasadniczy wpływ na ukształtowanie się pozytywnych poglądów Jerzego Giedroycia na przyszłość Europy.